Lúa là loại cây trồng quan trọng trong việc đảm bảo an ninh lương thực toàn cầu. Tuy nhiên các hoạt động trồng lúa vẫn phải phụ thuộc vào các phương pháp thủ công lỗi thời và gián tiếp có những tác động mạnh mẽ đến môi trường thiên nhiên. Cùng với sự phát triển của công nghệ hiện đại, các phương pháp hỗ trợ người nông dân trong quá trình canh tác cây lúa đã được áp dụng rộng rãi trên toàn thế giới giúp tăng năng suất, tăng lợi nhuận và phát triển nông nghiệp bền vững. Hãy tìm hiểu những thông tin liên quan đến các điều kiện và quá trình canh tác cây lúa trong bài viết sau đây.
Tầm Quan Trọng Của Lúa Gạo Đối Với An Ninh Lương Thực Toàn Cầu
Gạo, một loại ngũ cốc giàu tinh bột, là thành phần chính trong chế độ ăn uống của khoảng một nửa dân số thế giới. Không có loại cây trồng nào khác quan trọng đối với thức ăn của con người, nền kinh tế nông nghiệp và hệ sinh thái của hành tinh như cây lúa.
Gạo châu Á, là loại gạo được trồng và tiêu thụ nhiều nhất trên thế giới. Có hai loại gạo chính: indica, với hạt dài hơn, và japonica, với hạt ngắn hơn. Một số loại đặc biệt khác như gạo lứt có cả hai loại hạt dài và hạt ngắn. Các loại gạo được tiêu thụ rộng rãi nhất có thể kể đến như:
- Hạt dài: Basmati, Jasmine, Mogra, Carolina Gold, Wild, Red, và Black Rice;
- Hạt trung bình đến hạt ngắn: Arborio, Koshihikari, Valencia, Carnaroli, Calasparra, Baldo và Bomba.
Dân số toàn cầu ngày càng tăng và gạo vẫn là thực phẩm thiết yếu để duy trì cuộc sống của hơn một nửa dân số. Do đó, việc gieo trồng cây lúa hiệu quả là điều quan trọng cho sự phát triển của nhân loại đồng thời giảm thiểu các tác động tiêu cực đến môi trường xung quanh.
Điều Kiện Trồng Trọt Tối Ưu Cho Cây Lúa
Trong trồng và chăm sóc cây lúa, giống như bất kỳ loại cây trồng nào khác, cần một số điều kiện nhất định để phát triển. Các yêu cầu tăng trưởng của lúa quan trọng nhất liên quan đến khí hậu và đất đai. Bây giờ, chúng ta sẽ xem xét những điều kiện phát triển nào dẫn đến một vụ mùa bội thu và khu vực nào có thể cho sản lượng thu hoạch tốt nhất.
Khí Hậu Lý Tưởng Để Trồng Lúa
Lúa là loại cây trồng có nguồn gốc từ các vùng nhiệt đới, được gieo trồng vào mùa ấm, đòi hỏi nhiệt độ và độ ẩm liên tục để phát triển. Trong mùa sinh trưởng, nhiệt độ tốt nhất cho lúa là từ 21°C đến 37°C. Nếu nhiệt độ của đất trên 37°C sẽ có ảnh hưởng có hại đến cây trồng.
Nhu cầu nước khi gieo trồng lúa vượt xa bất kỳ loại cây trồng nào khác. Do đó, chỉ ở những địa điểm có lượng mưa tối thiểu hàng năm là 115 cm thì việc trồng lúa mới có thể thuận lợi diễn ra. Điều kiện phát triển tốt nhất cho cây lúa là những khu vực có lượng mưa hàng năm trung bình từ 175cm đến 300cm. Cánh đồng phải được ngập trong ít nhất 10 tuần trong mùa sinh trưởng, với độ sâu nước dao động từ 25mm ở giai đoạn cấy ghép đến 150mm trong suốt vòng đời cây trồng.
Điều Kiện Đất Lý Tưởng Để Trồng Lúa
Lúa mọc và phát triển tốt ở loại đất nào?
Mặc dù đúng là nó có thể phát triển ở bất kỳ loại đất nào, nhưng cây lúa phát triển tốt nhất ở những vùng đất giàu dinh dưỡng, thoát nước tốt và có thể giữ được độ ẩm trong suốt vòng đời cây trồng. Tất cả các loại đất, từ cát đến đất sét, sẽ phù hợp với điều kiện trồng lúa nếu chúng có độ pH tối ưu từ 5 đến 7,5. Đất sét và phù sa cao rất lý tưởng để trồng cây lúa vì chúng giữ nước hiệu quả.
Phương Pháp Trồng Lúa
Trồng lúa quy mô lớn đòi hỏi phải lập kế hoạch kỹ lưỡng, thực hiện chính xác và giám sát liên tục. Để đảm bảo một vụ mùa thịnh vượng, các công ty nông nghiệp lớn phải thực hiện các hành động sau:
- Chọn một vị trí có địa hình bằng phẳng và đủ tài nguyên nước. Đất cần phải vừa giàu dinh dưỡng vừa thoát nước tốt;
- Chuẩn bị đất bằng cách loại bỏ bất kỳ loại đá, rác và cỏ dại nào trên cánh đồng trồng lúa. Cày và san lấp mặt bằng sẽ cung cấp một bề mặt đất bằng phẳng và mịn đồng đều. Sửa đổi đất bằng chất hữu cơ và phân bón khi thấy phù hợp;
- Chọn hạt giống lúa cao cấp để trồng, với nhân giống cục bộ để có năng suất cao và khả năng kháng bệnh;
- Bảo vệ hạt giống chống lại bệnh tật và sâu bệnh bằng cách sử dụng thuốc diệt nấm và thuốc trừ sâu;
- Gieo hạt bằng chậu trồng cơ khí để đảm bảo khoảng cách đồng đều. Độ sâu lý tưởng để gieo hạt là khoảng 2–3 cm, và khoảng cách trồng được khuyến nghị giữa các hàng lúa là 20–25 cm.
Bằng cách tuân theo các hướng dẫn này, các doanh nghiệp nông nghiệp lớn có thể xây dựng một nền tảng vững chắc cho sản xuất loại cây trồng này.
Những Phương Pháp Trồng Lúa Khác Nhau
Các phương pháp trồng lúa bao gồm từ thủ công đến tự động hóa cao, từ truyền thống đến tiên tiến. Nhưng hầu hết các quốc gia vẫn dựa vào các phương pháp phát triển đã được thử nghiệm và đã tồn tại qua nhiều thế hệ. Hãy cùng xem xét các cách tiếp cận điển hình nhất:
- Phát triển ướt: Theo truyền thống, lúa mọc ở những khu vực ngập lụt, hoặc cánh đồng. Đầu tiên, nước (sâu vài inch) được cấp vào các cánh đồng cho đến khi cây bị ngập nước, và sau đó, trước khi thu hoạch, nó được rút ra từ đồn điền trồng lúa.
- Phát triển khô: Ở đây, cây trồng mọc trên những cánh đồng không bị ngập lụt. Phương pháp này rất tốt cho việc trồng lúa ở những vùng có lượng mưa giảm hoặc thiếu nguồn cung cấp nước.
- Phát triển vùng cao: Rất phù hợp với các khu vực có địa hình cao chẳng hạn như đồi hoặc núi, nơi địa hình không cho phép lũ lụt. Canh tác trên các thửa ruộng bậc thang cho phép trồng trọt trên các sườn dốc gây xói mòn đất tối thiểu.
- Trồng hiếu khí: Được sử dụng ở những nơi khan hiếm nguồn nước. Cây trồng phát triển trong đất thoát nước hiệu quả và chỉ được tưới lượng nước hạn chế khi cần thiết.
- Hệ thống tăng cường gạo (SRI): Loại hình trồng lúa này ưu tiên mật độ thực vật, điều kiện đất và tưới tiêu để tăng năng suất. Nó kêu gọi trồng cây con ở độ tuổi trẻ hơn, có nhiều không gian hơn giữa chúng và ít nước hơn so với các phương pháp tiếp cận thông thường.
- Aquaponics, hay nuôi cá lúa: Là một kỹ thuật canh tác kết hợp trồng ướt với nuôi cá. Ở những khu vực ngập lụt, cá được nuôi cùng với cây trồng và phân của chúng đóng vai trò là phân bón.
Điều kiện môi trường và các nguồn lực sẵn có thường quyết định cách trồng trọt. Nông dân phải chọn cách tiếp cận phù hợp nhất với nhu cầu riêng của họ dựa trên lợi ích và hạn chế của từng khu vực canh tác.
Thu Hoạch Lúa Và Xử Lý Sau Thu Hoạch
Đây là một giai đoạn thiết yếu của quá trình canh tác cây lúa. Thời gian thu hoạch có tác động đáng kể đến cả sản lượng và chất lượng của cây trồng. Lúa thường được thu hoạch khi các hạt đã đạt đến kích thước đầy đủ và đạt độ chín cần thiết.
Thời Điểm Thích Hợp Để Thu Hoạch Lúa
Đối với cây gieo trực tiếp, thời gian tốt nhất để thu hoạch là từ 110 đến 120 ngày sau khi gieo (DAS), trong khi đối với cây được cấy, thời gian từ 100 đến 110 ngày sau khi cấy (DAT).
Các dấu hiệu sau đây chứng tỏ cây lúa trưởng thành đã sẵn sàng để được thu hoạch:
- Tỷ lệ hạt trưởng thành đã chín: Khi 80% – 85% các hạt lúa chuyển sang màu vàng, đã đến lúc thu hoạch.
- Thời gian kể từ khi gieo hạt: Đối với các giống trưởng thành muộn, thời gian tốt nhất để thu hoạch là từ 130 đến 136 DAS; đối với các giống thời gian trung bình, đó là từ 113 đến 125 ngày; và đối với các giống cây trồng trưởng thành sớm là khoảng 110 ngày.
- Hàm lượng nước. Mực nước tối ưu (cơ sở ướt) cho cây lúa là 20% – 25% ngay trước khi thu hoạch. Theo nguyên tắc chung, các hạt sẽ có cảm giác rắn nhưng không giòn khi ấn vào giữa các răng. Hơn nữa, lúa phải được thu hoạch trong khi đất khá khô, bởi vì sau đó việc gặt hái gần mặt đất sẽ dễ dàng hơn nhiều.
Thông qua bản đồ mùa vụ eKMapCrop và bản đồ giám sát mùa vụ eKMap RiceWatch, bạn có thể nhận được dữ liệu trực quan về diện tích đang được canh tác, các giai đoạn phát triển của cây lúa và cả những dự báo về sản lượng phân bón cho từng giai đoạn sinh trưởng để có thể lập kế hoạch cho các hoạt động thu hoạch của mình.
Quy Trình Và Phương Pháp Thu Hoạch Lúa
Thu hoạch lúa sẽ có quy trình nhất định, những bước này có thể được hoàn thành từng bước một bằng tay hoặc tất cả cùng một lúc với việc sử dụng máy gặt đập liên hợp.
Trong khi thu hoạch thủ công bằng dao sắc hoặc liềm, điều quan trọng là phải cắt thân cây cách mặt đất không quá 4 – 5 cm. Bằng cách này sẽ giúp loại bỏ ấu trùng sâu đục thân cây để không gây ảnh hưởng đến sản lượng ở mùa tiếp theo.
Một máy gặt đập liên hợp thường cắt lúa, đưa nó đến hệ thống đập lúa, đập lúa, làm sạch và sau đó gửi nó vào một toa xe riêng biệt. Trong khi thu hoạch, máy gặt liên hợp để lại một hàng rào rơm ngay sau khi xử lý công đoạn đập.
Xử Lý Sau Thu Hoạch
Sau khi vụ mùa được thu hoạch, có một vài bước nữa cần được thực hiện. Trong khi sử dụng máy gặt đập liên hợp, tất cả các hoạt động này diễn ra đồng thời. Nhưng, nếu bạn chọn thu thập thủ công, bạn sẽ phải thực hiện các bước sau theo thứ tự:
- Đập lúa – tách hạt lúa khỏi phần còn lại của vụ thu hoạch. Nó nên được thực hiện càng sớm càng tốt sau khi thu hoạch để ngăn chặn việc làm ướt lại hạt và giảm thiểu sự vỡ của nó;
- Sấy khô – có thể dùng máy sấy công nghiệp hoặc phơi khô dưới ánh nắng mặt trời.
- Làm sạch – loại bỏ các hạt chưa trưởng thành, rỗng và không hạt.
- Đóng gói – đóng lúa đầy túi để lưu trữ và vận chuyển.
Tác Động Môi Trường Của Việc Trồng Lúa
Trong quá trình canh tác cây lúa, nông dân đã sử dụng nhiều hóa chất nông nghiệp hơn và các phương pháp tưới tiêu chuyên sâu hơn để theo kịp nhu cầu ngày càng tăng của thị trường. Hãy xem xét những lý do sau đây để hiểu vì sao trồng lúa lại gây ra nhiều tác động đến môi trường đến vậy:
- Lượng nước tiêu thụ: Để phát triển bình thường, lúa cần rất nhiều nước. Ở những khu vực có đặc thù nguồn cung cấp nước thấp, điều này có thể gây ra tình trạng thiếu hụt nguồn nước nghiêm trọng.
- Phát thải khí nhà kính (GHGs): Do thiếu oxy, các vi khuẩn sản xuất khí metan (CH4) phát triển mạnh trong các cánh đồng. Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng, trồng lúa chịu trách nhiệm cho 12% lượng khí thải metan thế giới và 1,5% tổng lượng phát thải khí nhà kính.
- Sử dụng hóa chất nông nghiệp: Thuốc trừ sâu thường được sử dụng trong trồng trọt để ngăn chặn sâu bệnh. Sự dư thừa của các hóa chất này có thể tích tụ trong lòng đất, gây nguy hiểm cho sức khỏe con người và động vật hoang dã không có ý định tiếp xúc với chúng.
- Mất chất lượng đất: Suy thoái đất là một tác động lâu dài tiềm tàng của việc trồng lúa. Khi nước đọng lại trên mặt đất trong một thời gian dài, đất bị nén lại, độ phì nhiêu của nó giảm và thậm chí có thể xảy ra tình trạng nhiễm mặn của đất.
- Thay đổi trong việc sử dụng đất: Biến các vùng rừng và đất ngập nước thành ruộng có liên quan đến sự suy giảm hệ sinh thái, phân mảnh và mất đa dạng sinh học. Những thay đổi sử dụng đất này đe dọa kiểm soát nước và cô lập carbon, hai dịch vụ sinh thái quan trọng.
- Tạo ra và xử lý thành phần dư thừa: Những thành phần dư thừa trong quá trình thu hoạch và chế biến hạt lúa, chẳng hạn như rơm rạ, vỏ và cám, có thể nhanh chóng tích lũy. Xử lý sai sản phẩm phụ này có thể làm tăng ô nhiễm và sản xuất khí nhà kính.
Những thách thức về môi trường này đòi hỏi các phương pháp tiếp cận trồng lúa sáng tạo, bền vững, cả trách nhiệm với môi trường và khả thi về mặt kinh tế cho nông dân.
Tổng kết
Qua bài viết này, eKMap hy vọng đã mang đến những thông tin hữu ích về quá trình canh tác cây lúa – loại nông sản xuất khẩu chủ lực của Việt Nam. eKMap luôn muốn mang lại những giải pháp công nghệ để hỗ trợ các doanh nghiệp nông nghiệp trong việc cải thiện kinh doanh từ cây lúa nói riêng và các loại cây trồng nói chung. Các doanh nghiệp có thể tìm hiểu và trải nghiệm miễn phí về những giải pháp tiên tiến này ngay tại đây.
